POMOC PRAWNA UDZIELANA Z URZĘDU
Strona zwolniona przez sąd od kosztów sądowych w całości lub części ma prawo zgłosić, na piśmie lub ustnie do protokołu, wniosek o ustanowienie dla niej adwokata lub radcy prawnego. Wniosek, zgłasza się w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy. Strona, która nie ma miejsca zamieszkania w siedzibie tego sądu, może zgłosić wniosek w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce swego zamieszkania, który niezwłocznie przesyła ten wniosek sądowi właściwemu.
Sąd uwzględni wniosek, jeżeli udział radcy prawnego w sprawie uzna za potrzebny. Może to zachodzić w wypadkach, gdy strona jest nieporadna lub pozbawiona wolności, bądź gdy sprawa jest skomplikowana pod względem faktycznym i prawnym. W takim przypadku sąd zwraca się do właściwej rady okręgowej izby radców prawnych z wnioskiem o wyznaczenie radcy prawnego.
Wniosek o ustanowienie radcy prawnego, zgłoszony po raz pierwszy w postępowaniu apelacyjnym lub kasacyjnym, sąd może przekazać do rozpoznania sądowi pierwszej instancji.
Strona korzystająca z ustawowego zwolnienia od kosztów sądowych może zgłosić wniosek o ustanowienie dla niej radcy prawnego, jeżeli na podstawie oświadczenia, zawartego we wniosku, obejmującego szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania, wykaże, że nie może, bez uszczerbku utrzymania swojego i rodziny, ponieść kosztów wynagrodzenia radcy prawnego.
Tryb wyznaczania: Na podstawie art. 117 kodeksu postępowania cywilnego oraz uchwały nr 499 z 2002 r. Krajowej Rady Radców Prawnych w sprawie wyznaczania radców prawnych do prowadzenia spraw z urzędu organem uprawnionym do wyznaczania radcy prawnego z urzędu jest rada OIRP, która działa w okręgu sądu występującego z wnioskiem o wyznaczenie radcy prawnego. Rada OIRP upoważnia dziekana do wykonywania tych uprawnień, a dziekan Rady OIRP może upoważnić do wykonywania tych uprawnień innego członka Rady. Wyznaczenie do prowadzenia sprawy radcy prawnego zamieszkałego w okręgu sądu zwracającego się z wnioskiem następuje z listy radców prawnych, według kolejności alfabetycznej, pomijając radców prawnych nie wykonujących zawodu. Na wniosek radcy można go wyznaczyć poza kolejnością alfabetyczną.
Jeżeli wyznaczony r.p. ma podjąć czynności poza terenem właściwości miejscowej sądu, który wniósł o wyznaczenie, osoba która wyznaczyła radcę – wyznaczy na jego wniosek r.p. z innej miejscowości lub wystąpi o wyznaczenie do rady OIRP właściwej dla miejsca czynności, która ma być podjęta.
O wyznaczeniu radcy prawnego osoba uprawniona do wyznaczenia zawiadamia na piśmie w właściwy sąd oraz wyznaczonego r.p..
Wyznaczenie radcy prawnego jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa procesowego (brak jest konieczności udzielenia odrębnego umocowania przez stronę).
Zwolnienie: Radca prawny może z ważnych przyczyn wnosić o zwolnienie go od obowiązku zastępowania strony z urzędu, przy czym r.p. wnoszący o zwolnienie go z tego obowiązku, obowiązany jest do podjęcia czynności procesowych nie cierpiących zwłoki oraz w razie zwolnienia – do przekazania innemu wyznaczonemu radcy sprawy wraz z aktami podręcznymi i informacją o wyznaczonych terminach czynności procesowych.
Zwalniając r.p. osoba uprawniona wyznacza jednocześnie innego radcę.
Nie wykonywanie obowiązków przez pełnomocnika z urzędu w sprawie, w której został on wyznaczony może być postawą wznowienia postępowania.
Wygaśnięcie: śmierć strony.
Cofnięcie ustanowienia (odwołanie) pełnomocnika (oraz cofnięcie zwolnienia od kosztów) następuje z urzędu, gdy okaże się, że okoliczności, które zadecydowały o przyznaniu zwolnienia, nie istniały lub przestały istnieć.
Wówczas strona obowiązana jest uiścić wynagrodzenie radcy prawnego dla niej ustanowionego.
Ponadto, w wypadku gdy okoliczności, na podstawie których przyznano ustanowienie adwokata lub radcy prawnego, przestały istnieć, sąd może obciążyć stronę tym obowiązkiem tylko częściowo, stosownie do zmiany, jaka nastąpiła w jej stosunkach.
Stronę, która uzyskała ustanowienie adwokata lub radcy prawnego na podstawie podania świadomie nieprawdziwych okoliczności, sąd skaże na grzywnę, niezależnie od jej obowiązku uiszczenia wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego.
Postanowienie Postanowienie o ustanowieniu i cofnięciu ustanowienia pełnomocnika oraz o skazaniu na grzywnę i nałożeniu na stronę obowiązku uiszczenia jego wynagrodzenia sąd może wydać na posiedzeniu niejawnym. Wyznaczenie rozprawy będzie celowe, gdy rozpatrzenie wniosku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego. Postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym należy doręczyć stronom.
Wpływ na postępowanie: Zgłoszenie wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu, jak również wniesienie środka odwoławczego od odmowy ich ustanowienia nie wstrzymuje biegu toczącego się postępowania, chyba że chodzi o ustanowienie pełnomocnika dla powoda na skutek wniosku zgłoszonego w pozwie lub przed wytoczeniem powództwa. Sąd może jednak wstrzymać rozpoznanie sprawy aż do prawomocnego rozstrzygnięcia wniosku i w związku z tym nie wyznaczać rozprawy, a wyznaczoną rozprawę odwołać lub odroczyć.
Złożenie wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w terminie do wniesienia środka odwoławczego, nie przerywa, ani nie niweczy tego terminu. Sąd nie doręczy ponownie temu pełnomocnikowi odpisów zaskarżonych orzeczeń, jeżeli doręczenie samej stronie było skuteczne.
Koszty: Ustanowienie radcy prawnego z urzędu nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów przeciwnikowi. Radcy prawnemu z urzędu nie należy się za wykonanie czynności żadne wynagrodzenie od strony. Jednakże ma on prawo – z wyłączeniem strony – ściągnąć sumę należną mu tytułem wynagrodzenia i zwrotu wydatków z kosztów zasądzonych na rzecz tej strony od przeciwnika. Na tych kosztach, pełnomocnikowi z urzędu przysługuje pierwszeństwo przed roszczeniami osób trzecich (dopuszczalność klauzuli wykonalności na nazwisko radcy w granicach należnej mu kwoty). Przeciwnik nie może czynić żadnych potrąceń, z wyjątkiem kosztów nawzajem mu przyznanych od strony zwolnionej od kosztów sądowych.
W przypadku, gdy strona dla której ustanowiono pełnomocnika z urzędu (i zwolniono od kosztów) przegrywa proces (bądź wygrywa, ale egzekucja wobec strony przegrywającej okaże się bezskuteczna), koszty zastępstwa procesowego ponosi Skarb Państwa.
